Schots en scheef
Eind juni was ik op studiereis in Glasgow. Ooit ‘the second city of the Empire’, nu één van de meest troosteloze steden van het Verenigd Koninkrijk. De zware industrie en mijnbouw verdwenen in de jaren tachtig en er werd bewust geïnvesteerd in nieuwe industrie elders in Schotland. Wie de mogelijkheid had, volgde het geld. Wie achterbleef, had het nakijken: van de ruim een miljoen inwoners halverwege de 20e eeuw is nog maar de helft over. Dertig procent van deze mensen leeft op of onder de armoedegrens, als derde generatie die kampt met bestaansonzekerheid. De gevolgen laten zich raden: slechte, ziekmakende woningen, dakloosheid, verslavingsproblematiek en suïcide. Je hebt geen Schots weer nodig om je toch mismoedig te voelen als je daar rondloopt, in wijken die in een staat verkeren die wij in Nederland niet kennen.
Wat heb je daar te zoeken, vraag je je misschien af? Ik heb er waardevolle inzichten opgedaan. Allereerst over de positie van het sociaal werk. Welzijn op recept is in Schotland staand beleid: de huisarts verwijst door naar het sociaal werk als de patiënt geen medisch probleem heeft. Vervolgens bepaalt de sociaal werker wat er nodig is: bijvoorbeeld gezinszorg, schuldhulpverlening of ggz. Ten tweede ligt de uitvoering van zorg en sociaal werk in één hand, namelijk die van de gemeente. En de gemeente is het gemeentehuis én de bevolking samen. Zorg en welzijn worden in samenspraak met de gemeenschap georganiseerd. In Schotland lukt dus waar wij al jaren over praten en in het kader van de landelijke akkoorden moeizaam afspraken over proberen te maken: sociaal werk dichtbij de mensen en een integrale wijk- en buurtgerichte aanpak, als preventie voor zorg. De reden dat het lukt, is heel simpel: ze hebben geen keuze. ‘Resilience as a necessity’, oftewel: als er geen geld is en de vraag bijna oneindig, dan moet je wel bij elkaar zitten om te kijken wat je samen met bewoners nog wél voor elkaar kunt krijgen. Veerkracht als een basis om je leven op orde te houden. Hebben we het in Nederland dan toch nog te goed? Permitteren we ons nog de luxe om in IZA, WOZO en GALA te vergaderen over hoe het zou moeten, terwijl de bittere noodzaak ons nog niet dwingt tot basale keuzes?
Welzijn op recept is in Schotland staand beleid
Ook wij hebben onze ‘challenges’. Vorige week sloten wij met de vakorganisaties definitief een nieuwe cao. Het percentage voor de salarisverhogingen is ongekend hoog. Toch stemden de werkgevers ermee in: zij vinden dat hun medewerkers dit dubbel en dwars verdienen, in uitdagende tijden voor henzelf én voor hun werk in wijken en buurten. Maar er zijn ook grote zorgen: hoe gaan we deze extra loonkosten betalen? De ervaringen uit het verleden leren ons dat niet alle gemeenten de kostenstijging door cao-verhogingen zonder meer zullen indexeren. Zonder adequate financiële compensatie, zou dit in het ergste geval banen kunnen kosten. Toch stemde een ruime meerderheid van onze leden met het resultaat in. Ook omdat we vanuit Sociaal Werk Nederland constructief in gesprek zijn met de VNG en de staatssecretaris van VWS over compensatiemaatregelen in deze bijzondere financiële tijden. We merken dat de betrokkenheid van de VNG groot is, net als de bereidheid van VWS om mee te denken over oplossingen.
En een paar dagen later… viel het kabinet. Hoewel de gevolgen nog niet helemaal zijn te overzien, is de kans groot dat (tijdelijke) regelingen tussen Rijk en gemeenten onder ‘controversieel beleid’ gaan vallen. In dat geval kan het kabinet met de VNG geen afspraken meer maken op dit terrein, en zullen onze leden en wij in alle ruim 300 gemeenten moeten gaan uitleggen wat een fatsoenlijke compensatie voor het sociaal werk is. En wat de gevolgen zouden zijn als die compensatie uitblijft. We verkeren dan in de scheve situatie van enerzijds hoge verwachtingen van het sociaal werk in de ambities van IZA, WOZO en GALA, waaraan ook de gemeenten zich hebben gecommitteerd. En anderzijds de dreiging van lokale bezuinigingen op de uitvoering van het broodnodige sociaal werk.
Als gemeenten de kaasschaaf hanteren, kun je de neerwaartse spiraal zien aankomen
Zo erg als in Glasgow hebben we het gelukkig nog niet. Maar als gemeenten straks weer de kaasschaaf hanteren, kun je de neerwaartse spiraal zien aankomen. Nog krappere openingstijden of zelfs sluitingen van wijkcentra en buurthuizen en bezuinigingen op de presentie van sociaal werk en samenwerking in de buurt… Om dan na een paar jaar te constateren dat de beleidsdoelstellingen uit de landelijke akkoorden onmogelijk behaald kunnen worden, omdat zorgvuldig opgebouwde relaties en netwerken en laagdrempelige voorzieningen in de wijk zijn weggesnoeid. Laten we het echt zover komen?
Ik ben hoopvol gestemd gezien het urgentiebesef bij de VNG en de steun die we ervaren vanuit onze wijkpartners en MKB-Nederland. We hebben die support hard nodig want er staan ons nog heel wat horden te wachten, op weg naar een faire bekostiging. Moedig voorwaarts!