Onderzoek: aanbod sociaaljuridische ondersteuning 'een lokettenjungle'

In bijna iedere gemeente is er een lokaal aanbod aan eerstelijns sociaaljuridische ondersteuning, maar dit aanbod is erg versnipperd en overal anders geregeld. Voor inwoners is het vaak lastig vindbaar, omdat het onder verschillende benamingen en door een waaier aan organisaties wordt aangeboden. Dat blijkt uit een inventarisatieonderzoek naar eerstelijns sociaaljuridische ondersteuning die Significant Public uitvoerde in opdracht van Divosa. Om te voorkomen dat inwoners verdwalen in een ‘lokettenjungle’, zetten Sociaal Werk Nederland en Divosa zich met andere partners in voor een goed, herkenbaar en onafhankelijk aanbod, dichtbij huis.

Eerstelijns sociaaljuridische ondersteuning kan variëren van hulp bij het schrijven van een bezwaarschrift en cliëntondersteuning bij het organiseren van jeugdhulp tot advies bij een (buren)conflict. Om een goed beeld te hebben van de huidige situatie en mogelijke witte vlekken heeft Divosa, in nauwe afstemming met het ministerie van Justitie en Veiligheid, opdracht gegeven voor een inventarisatieonderzoek.

In totaal zijn er 1.113 organisaties en 1.621 locaties gevonden waar inwoners terechtkunnen. In 94 procent van de 342 Nederlandse gemeenten is er ten minste één aanbieder van sociaaljuridische ondersteuning. In iets minder dan de helft van de gemeenten wordt dit betaald door de gemeente. In 42 procent van de gemeenten zijn dit sociaal raadslieden. Van de landelijk georganiseerde hulp zit het Juridisch Loket in 14 procent en Vluchtelingenwerk in 67 procent van de gemeenten. Slachtofferhulp Nederland is in alle gemeenten vertegenwoordigd..

Verschillen tussen gemeenten 
Ook concludeert het onderzoek dat er op veel plekken wel informatie en advies wordt geboden, maar geen (cliënt)ondersteuning. Daarnaast zijn er grote verschillen in aanbod tussen dichtbevolkte stedelijke gebieden en de plattelandsregio’s en tussen gemeenten met een hoog of laag gemiddeld inkomen. 

Uit het onderzoek komt ook naar voren dat in de vier grootste steden (G4) het meeste aanbod aan sociaaljuridische ondersteuning is. Ook in gemeenten waar veel uitkeringsgerechtigden wonen, is veel aanbod beschikbaar. In kleine of niet-stedelijke gemeenten en in gemeenten met een hoger gemiddeld inkomen is minder aanbod te vinden.

Verschillen in type ondersteuning en leefgebieden
Informatie, advies, inhoudelijke en administratieve hulp zijn in ten minste 80 procent van de gemeenten te vinden. Voor doorverwijzing, persoonlijke (cliënt)ondersteuning en contactbemiddeling geldt dit een stuk minder. Ook voor de leefgebieden familie en relatie, schulden en incasso, werk en inkomen en wonen en buren is er in meer dan 80 procent van de gemeenten aanbod. Op de leefgebieden zorg en maatschappelijke opvang, politie en justitie, en aankopen en garantie ligt dit percentage een stuk lager. 

Programma Robuuste rechtsbescherming
Laagdrempelige en goede sociaaljuridische informatie, advies en ondersteuning vinden we een basisrecht voor iedere inwoner in Nederland. Het mag dus niet uitmaken waar je woont of wat je verdient om hier lokaal toegang toe te hebben. Dat is dan ook de gezamenlijke ambitie van het programma Robuuste rechtsbescherming dat Sociaal Werk Nederland samen met Divosa uitvoert.

Met een persoonlijke aanpak, die mensgerichte oplossingen zoekt. Goede samenwerking tussen gemeenten, sociale en juridische organisaties moet ervoor zorgen dat het niet langer uitmaakt waar iemand aanklopt voor hulp. 

Gemeenten hebben een zorgplicht en zijn voor veel mensen de overheid die het dichtst bij hen staan. Zij kunnen daarom mensen die dreigen te verdwalen de helpende hand bieden door een herkenbaar aanbod aan sociaaljuridische ondersteuning in de buurt te faciliteren. Het programma ontwikkelt hiervoor een ondersteuningsaanbod voor gemeenten. Voor sociaal raadslieden is het belangrijk dit ondersteuningsaanbod te kennen, omdat zij hiermee ook in gesprek kunnen gaan met hun gemeente.

Daarnaast vinden we dat het aanbod moet aansluiten bij de zelfredzaamheid van inwoners. Recent bleek uit onderzoek van het WODC dat het idee van zelfredzaamheid in het stelsel van rechtsbijstand in de praktijk anders uitpakt dan bedoeld. Hierdoor kregen slachtoffers van het toeslagenschandaal bijvoorbeeld vaak geen vergoeding om de kosten voor een advocaat te kunnen betalen in zaken tegen de Belastingdienst.

Factsheet en handreiking
Over elke gemeente komt een factsheet en database met informatie over het aanbod aan sociaaljuridische ondersteuning beschikbaar. Sociaal raadslieden, gemeenten en andere sociaal juridische partners kunnen dit gebruiken als nulmeting om met de handreiking rechtsbescherming aan de slag te gaan. 

Kom ook op 12 december!
Tijdens een bijeenkomst op 12 december a.s. presenteert Significant de onderzoeksresultaten en lanceren we de handreiking. Deelnemers ontvangen dan ook een factsheet. Kom ook en meld je aan.

Heb je vragen over het onderzoek, de factsheets of de database? Neem dan contact met Ernst Radius of Lucas Wirtz van Sociaal Werk Nederland of stuur een e-mail naar rechtsbescherming@divosa.nl.

NB: Significant Public kan, ondanks de inspanningen van de onderzoekers, niet garanderen dat de database het bestaande aanbod van sociaaljuridische ondersteuning in 342 gemeenten volledig afdekt. Niet alle aanbieders zijn goed vindbaar op het internet.