Politieke kleurverschillen verdwijnen als sneeuw voor de coronazon

De coronacrisis heeft duidelijk een stempel gedrukt op de verkiezingsprogramma’s. Dat is de conclusie van senior adviseur Marcel Mathijssen, die zich namens Sociaal Werk Nederland stortte op de honderden pagina’s standpunten, plannen en goede bedoelingen. ‘Het coronastempel zie je al terug in de titels van de verkiezingsprogramma’s, maar ook in de grote aandacht voor het thema zorg en voor de kwetsbaarheid van de laagstbetaalden die tijdens de coronacrisis zo schrijnend zichtbaar werd.’

Die titels roepen bijvoorbeeld op tot een “plan B”, “kiezen voor wat echt telt”, of “het is tijd voor een nieuw realisme”. ‘Maar,’ stelt Marcel Mathijssen, ‘de titels zijn politiek uitwisselbaar. Het “Denk anders” (DENK) is illustratief voor de uit coronacrisis geboren wens om bestaande systemen en de rol van de overheid en burgers daarin stevig door te lichten. Er is een brede roep voor de publieke zaak; de overheid moet minder aan de markt overlaten. “Regel gratis kinderopvang” klinkt het dus in veel programma’s, en “het is tijd voor de terugkeer van de sociale werkplaatsen”.’

Opgeschoven naar links
Veel partijen onderstrepen het belang van ontmoetingen en initiatieven van burgers in de buurt. Marcel Mathijssen: ‘Ook al wordt met weinig woorden expliciet gesproken over “wijkaanpak”, er is wel degelijk sprake van een herwaardering van de buurt. Dat blijkt uit begrippen die genoemd worden als 'sociale verbondenheid', 'burgerinitiatieven', 'buurtontmoetingen'. Ook leggen steeds meer partijen een verbinding tussen buurt, welzijn en gezondheid.’

Alle rechtse politieke partijen zijn door de coronacrisis opgeschoven naar links. ‘Zelfs de VVD wil nu “de rafelranden van het kapitalisme bijschaven”. Andere partijen willen de scherpe kanten van aanbesteding wegslijpen. “Minder bureaucratie, populatiegebonden bekostiging, prikkels voor preventie” klinkt het eensgezind.’

Prominente plek voor armoedebestrijding…
Ook op sociaaleconomisch gebied zijn partijen elkaar dicht genaderd, volgens Marcel. ‘Het minimumloon moet omhoog. Armoedebestrijding en schuldhulpverlening hebben een prominente plaats in de meeste verkiezingsprogramma’s. Partijen zijn het er bovendien over eens dat de lasten van de klimaatregeling eerlijk moet worden verdeeld tussen burgers en bedrijven.’

De toeslagenaffaire heeft Kamerbrede sporen achtergelaten. ‘In vrijwel alle verkiezingsprogramma’s moeten de toeslagen op de schop. En in meer algemene zin moeten de belastingen eenvoudiger.’

… maar nauwelijks aandacht voor discriminatie
Over thema’s als asielzoekers, statushouders en overlastgevende jongeren blijken de verschillen in politieke opvattingen echter groter dan ooit. ‘Opvallend is dat het thema discriminatie in vrijwel alle verkiezingsprogramma’s nauwelijks aandacht krijgt. De coronacrisis en de toeslagenaffaire hebben er wellicht voor gezorgd dat Black Lives Matter geen voet aan de grond heeft gekregen in de verkiezingsprogramma’s.’

______________________________________________________________________________________________________________________________________

Wat zeggen de verkiezingsprogramma’s over het sociaal werk?
In de bijlage vindt u een overzicht met per thema de standpunten van de politieke partijen. Het overzicht betreft het sociaal domein, uitgesplitst naar thema’s als gezondheid/preventie, bestaanszekerheid, de wijk et cetera. Daarin staan ook maatregelen die specifiek zijn gericht op het sociaal werk. Hieronder vast een kleine greep…
_______________________________________________________________________________________________________________________________________

Het jongerenwerk staat sinds corona stevig op de kaart, ook bij politici. Marcel Mathijssen: ‘Een fikse investering in jongerenwerk (DENK), voldoende ondersteuning sociaal werk en niet langer bezuinigen op jongerencentra (PvdD), investeren in welzijn en jeugdwerk, meer middelen voor buurt- en dorpshuizen, wettelijk recht op buurthuis en Fonds voor de Samenleving (100 miljoen, CU), zorgbuurthuizen (SP), nieuwe ontmoetingsplekken en investeren in maatschappelijk werk (in samenwerking met huisarts, GroenLinks), stimuleren van samenwerking tussen zorg, welzijn en wonen (D66), investeren in jongerencoaches en buurtsportcoaches (CDA).’

Ook voor seksueel geweld en huiselijk geweld en maatschappelijke opvang is in de politieke programma’s aandacht. Marcel Mathijssen: ‘Toch stellen de meeste partijen geen nieuwe systeemwijzigingen voor ten opzichte van die in de huidige kabinetsperiode. Daarom hebben we die thema’s niet uitgebreid meegenomen in het overzicht.’

Gemeentefinanciën
Sociaal Werk Nederland maakt zich al jaren sterk voor extra investeringen in het sociaal domein: minimaal 1 miljard erbij voor Wmo en Jeugdhulp. Wat zeggen de verkiezingsprogramma’s daarover? ‘Er zijn nieuwe keuzes nodig, als je de titels ervan moet geloven. Maar of dat ook moet gelden voor de gemeentefinanciën, daarover wordt verschillend gedacht.’

PvdA en CU sluiten bezuinigingen uit, waarbij de CU pleit voor een groeiend Gemeentefonds, aldus Marcel Mathijssen. ‘De SGP wil bij de verdeling van het Gemeentefonds meer aandacht voor landelijke gebieden. VVD en PvdA belonen gemeenten die meer woningen bouwen met meer geld uit het Gemeentefonds. GL en CDA willen extra investeringen in gemeenten. D66 wil waarborgen dat gemeenten voldoende middelen hebben.’

Voor de jeugdhulp vinden meerdere partijen, uitgezonderd VVD en CDA, dat tekorten bij de gemeenten opgelost moeten worden. ‘D66 spreekt van “voldoende geld” en wil dat laten afhangen van onderzoek. SGP vindt dat gemeenten voor maatschappelijke ondersteuning adequaat en eerlijk moeten worden gecompenseerd door de rijksoverheid.’

Sociaal Werk Nederland heeft zich het afgelopen jaar ook sterk gemaakt voor het afschaffen van de opschalingskorting (een korting die is ingeboekt als fictieve besparing door de nooit gerealiseerde grootschalige herindeling). ‘Alleen CU wil vooralsnog een afschaffing van de opschalingskorting.’
En tot slot: ‘Alleen D66 en CU noemen de invoering van een eigen lokaal belastinggebied voor gemeenten.’

Formatie: wat voor type kabinet krijgen we?
Vooruitlopend op de komende kabinetsformatie heeft Sociaal Werk Nederland de afgelopen weken al teksten aangeleverd bij een tiental overlegtafels en allianties zoals: Aedes (wijkaanpak), SER, MKB/VNO, ministeries van VWS, BZK en SZW, jeugdaanpak (met ministeries, groepen van gemeenten).

Daarnaast teksten over de hoognodige wijkaanpak, een regionaal preventie- en vitaliteitsfonds, de reikwijdte van de Wmo (terug naar de oorspronkelijke bedoeling van de Wmo - namelijk afschaffing van abonnementstarief- waarvoor inmiddels diverse partijen in hun verkiezingsprogramma’s pleiten), maatwerk en meervoudige problematiek (SZW), contourennota zorg, armoede- en schulden, jeugd- en jongerenwerk (ondermijning).

Marcel Mathijssen: ‘Gelukkig vinden we al veel van onze input terug in de verkiezingsprogramma’s; in de versies die in het voorjaar én die in het najaar van 2020 verschenen. Dat geldt bijvoorbeeld als het gaat over rond een regionaal preventiefonds, het jongerenwerk en de aandacht voor de investeringen in de buurt. Het begrip “sociale basis” kom je nu overal tegen.’

Verkiezingscampagne: Sociaal Werk Nederland biedt de helpende hand
In maart 2020 heeft Sociaal Werk Nederland de politieke partijen al input geleverd voor hun verkiezingsprogramma’s. Marcel Mathijssen: ‘Daarin hebben we een route uitgestippeld om te komen tot een beter sociaal klimaat in Nederland. De huidige coronacrisis maakt immers eens te meer duidelijk hoe belangrijk het is om voldoende aandacht te schenken aan het welzijn van zelfredzame én kwetsbare Nederlanders. De samenleving als geheel is immers gebaat bij het versterken van de bestaanszekerheid en de veerkracht van alle (groepen) inwoners: van gezinnen die moeten rondkomen van een minimuminkomen tot geïsoleerd levende ouderen en jongeren in achterstandswijken.’

De komende weken gaan de media volop aandacht besteden aan alle partijprogramma’s, verwacht Marcel. ‘Met het oog daarop willen politieke partijen ongetwijfeld extra aandacht besteden aan de voor hen belangrijkste onderscheidende verkiezingsthema’s en hun standpunten onderbouwen met actuele cijfers, inzichten en voorbeelden. Daarom hebben we de partijbureaus in december gewezen op relevante informatiebronnen in het sociaal domein die aansluiten bij ieders programma. Daarnaast hebben we partijen laten weten dat we graag de helpende hand bieden bij campagnevoering “in de buurt”, voor zover mogelijk bij de coronamaatregelen.’

Verhalen uit de eerste hand
Veel van de huidige verkiezingsthema’s vragen om maatschappelijke oplossingen in de wijken. Denk aan de energietransitie, ondermijning, vitale wijken, eenzaamheid. ‘Het sociaal werk is op al die fronten actief, samen met gemeenten en bewoners in de buurten en wijken. Dus als politici in campagnetijd in gesprek willen komen met bewoners en frontliniewerkers uit de vitale beroepsgroepen (zoals sociaal werkers) en kiezen zij voor een bepaald thema, dan kunnen wij hen helpen bij het maken van keuzes over in welke buurten ze campagne willen voeren. Ook brengen we hen desgewenst in contact met een of meer van de 50.000 sociaal werkers die op het betreffende onderwerp deskundig zijn. Zij voeden de politiek graag met verhalen uit de eerste hand.’

• In de bijlage een uitgebreid overzicht van de standpunten over het sociaal domein uit de verkiezingsprogramma’s van twaalf partijen
• hier vindt u de input die Sociaal Werk Nederland aan de kiescommissies stuurde.
• en hier de verkiezingspagina's met standpunten en verhalen van Valente.