Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)

Dienstverlening Dienstverlening

GALA/SPUK: een sterke sociale basis voor een gezonde bevolking

Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) heeft als doel: gezondere inwoners in 2040. Met burgers die waardig en gezonder ouder worden en langer zelfstandig wonen, én 'de gezondste generatie jeugd' die kansrijk opgroeit in een leefomgeving met een sterke sociale basis. Met dit akkoord kunnen gemeenten en partners, waaronder sociaal werk, een samenhangende regionale en lokale aanpak ontwikkelen voor gezondheid, sport en bewegen én een sterke sociale basis. Het GALA is de concrete uitwerking van het Integraal Zorg Akkoord (IZA), waarin het rijk, gemeenten en zorgverzekeraars afspraken hebben gemaakt over duurzaam preventief gezondheidsbeleid. 

GALA bundelt 15 - voormalige- programma's voor het stimuleren van gezondheid, sport en bewegen, aanpak eenzaamheid, cultuurparticipatie en het versterken van de sociale basis. De financiering is voor de komende twee jaar gebundeld in één brede specifieke uitkering (SPUK). Ook het preventieakkoord, sport en combinatiefunctionarissen vallen hieronder. Op 3 februari 2023 is het GALA ondertekend door het ministerie van VWS, de VNG, Zorgverzekeraars Nederland en GGD GHOR Nederland. De eerste deadline voor gemeenten om het hen eventueel toebedeelde bedrag aan te vragen was op 31 maart 2023. Alle 342 gemeenten hebben een aanvraag ingediend en kunnen aan de slag met hun integraal plan van aanpak. 

Let op: van 8 mei t/m 19 juni 2023 organiseren de VNG en VSG verdiepingsbijeenkomsten in 25 regio's om te ondersteunen bij de ontwikkeling van het integraal plan van aanpak GALA. Sociaalwerkorganisaties zijn van harte uitgenodigd om aan te sluiten. Lees hier meer en meld je aan.

Niet nieuw, wel integraal
De doelen en onderwerpen in het GALA zijn niet nieuw, de integrale aanpak rond preventie en gezondheid is dat wel. Inzet van de afspraken is dat activiteiten, ondersteuning en zorg elkaar zoveel mogelijk versterken. Zo kan meer samen bewegen in het kader van valpreventie ook een belangrijke bijdrage leveren aan het tegengaan van eenzaamheid, bereiken van een gezonder gewicht én een veerkrachtiger buurtje. Meer samenhang in de aanpak van gezondheidsvraagstukken en een beter afgestemde inzet op de vaak complexe achterliggende factoren van inwoners, moet leiden tot meer impact. Het Rijk stelt hiervoor ook substantieel extra middelen beschikbaar: voor deze kabinetsperiode stijgt het totale bedrag voor lokale preventieactiviteiten, gezondheidsbevordering, sociale basis en sport en bewegen naar circa 300 miljoen euro per jaar. Daarvan is 195 miljoen euro structureel. Met de 150 miljoen euro die het Integraal Zorg Akkoord vrijmaakt voor preventie, komt dat uit op een half miljard euro per jaar. Let op: gemeenten moeten uiterlijk 30 september 2023 een integraal plan van aanpak indienen. Zorg dat je in kaart hebt welk aanbod daarin zeker niet mag ontbreken, en wat jouw organisatie nog meer kan bieden. Sluit aan, zoek de samenwerking en maak de vertaalslag naar gezondheid. En ga in gesprek met de ambtenaren en de GGD, die in de lead zijn.

Rijksbreed beleid op gezondheid
Gemeenten en zorgverzekeraars hebben het kabinet gevraagd om gezondheid mee te nemen in al het rijksbeleid. Dat kan met het verlagen van de BTW op groente en fruit, maar zeker ook door de veerkracht van bewoners en gemeenschappen te versterken. Dat vraagt afgestemde beleidsinzet ten aanzien van armoede, veilige wijken, voldoende woningen en ruimtelijke ordening en luchtkwaliteit. Want langdurige bestaansstress door geldzorgen, sociale problemen en een krappe beschimmelde huurwoning maken mensen ziek. Zoals Tim ’S Jongers schrijft op De Correspondent: “Als je dagelijks met tien knopen in je maag rondloopt, denk je er simpelweg niet meer aan om er broccoli in te stoppen.” De bewindslieden van VWS en hun collega’s zeggen toe hier serieus mee aan de slag te gaan.

Concreet
Voor de brede SPUK en het opstellen van het integraal plan van aanpak, adviseert de VNG aan gemeenten om:

  • in kaart te brengen aan welke programma’s de gemeente nu al deelneemt:
    • Programma Sportakkoord  
    • Programma Brede Regeling Combinatiefuncties  
    • Programma Terugdringen gezondheidsachterstanden
    • Programma Kansrijke Start
    • Programma Mentale Gezondheid
    • Programma Aanpak overgewicht en obesitas
    • Programma Valpreventie
    • Programma Leefomgeving
    • Programma Opgroeien in een kansrijke omgeving (middelengebruik) en Vroegsignalering alcoholproblematiek
    • Programma Versterken sociale basis
    • Programma Mantelzorg
    • Programma Eén tegen Eenzaamheid
    • Programma Welzijn op recept
  • in kaart te brengen in hoeverre de brede SPUK aansluit op de ambities in het lokaal coalitieakkoord; en
  • een procesbegeleider te betrekken om het integrale plan van aanpak op te stellen, waarvoor je het ondersteuningsbudget kunt inzetten.

Voor sociaalwerkorganisaties is het zaak om met de procesbegeleider in gesprek te gaan en betrokkenheid bij bovengenoemde programma's in kaart te brengen.

Financiering via brede SPUK
Sinds 6 februari jl. kunnen gemeenten voor hun eigen inzet op de doelen in het GALA een beroep doen op rijksfinanciering vanuit de brede specifieke uitkering (SPUK). Hierin worden zowel bestaande middelen voor uiteenlopende programma’s als nieuwe kabinetsmiddelen gebundeld aangeboden. Het geld is verdeeld op basis van het aantal inwoners in een gemeente en hoeveel mensen een gezondheidsachterstand hebben. Met een ‘eenvoudige aanvraag’ (deadline 31 maart 2023) kan VWS al dit jaar gemeenten geld toezeggen als ze een plan van aanpak indienen voor de periode 2024-2026. Deze aanvragen moeten integraal zijn en aantoonbaar bijdragen aan het bevorderen van gezondheid. Er zit ook een verantwoordingsverplichting aan SPUK vast. Eind 2024 moeten alle gemeenten een breed preventieprogramma hebben.

Tijdig in gesprek met gemeente
We adviseren onze leden om in gesprek te gaan met de juiste ambtenaar in jouw gemeente(n) en hen te helpen met ideeën en plannen voor aanvragen. Vertaal je aanbod naar lokale preventie en gezondheidsbevordering en inventariseer of je projecten met je organisatie hebt lopen die onder de circa veertien programma’s en thema's vallen in het domein van GALA - zoals Welzijn op Recept, Eén tegen eenzaamheid, ondersteuning mantelzorg en versterken sociale basis. Zie ook de vijf ketenaanpakken, waaronder Kansrijke start.

Benut bestaande interventies
Doe je voordeel met sociale interventies die hun waarde in de praktijk aangetoond hebben. In de databank Effectieve sociale interventies van Movisie vind je waardevolle interventies die zijn gericht op thema’s die vallen in het domein van GALA, zoals de ondersteuning van mantelzorgers, de aanpak van eenzaamheid en het versterken van de sociale basis:

Ondersteunen mantelzorgers
Met de interventie Mantelzorgen in de praktijk worden naasten van ouderen beter toegerust voor toenemende mantelzorgtaken. Ook is er de zelfhulpcursus Werk en Mantelzorg die werkenden helpt met het combineren van hun rollen als mantelzorger en werknemer. Natuurlijk, een netwerkcoach! ondersteunt mantelzorgers die een minder sterk sociaal netwerk hebben, om meer sociale steun te ervaren. De interventie Signaleren Niet Pluis gevoel bij ouderen traint professionals om overbelaste mantelzorgers beter te herkennen. Ontmoetingscentra voor mensen met dementie en hun verzorgers kunnen ervoor zorgen dat mantelzorgers zich minder belast voelen. Het Grijze Koppen Orkest, waarbij ouderen met een risico op eenzaamheid samen een orkest vormen, betrekt mantelzorgers actief en helpt hen om hun naasten op een positieve en non-verbale manier te begeleiden. Ook de Video Interventie Ouderenzorg helpt mantelzorgers in de omgang met veranderend gedrag van hun naaste bij dementie of na een beroerte.

Aanpakken van eenzaamheid
Er zijn diverse interventies die betekenisvolle activiteiten, gesprekken en ontmoetingen mogelijk maken voor ouderen met (een risico op) eenzaamheid, zoals Mijn Verhaal en In je Uppie. De Luisterlijn is er voor iedereen die behoefte heeft aan een luisterend oor. Verschillende interventies verminderen eenzaamheid door het inzetten van sportieve activiteiten, zoals Oldstars Sport, GoldenSports en Denken en Doen. Ook de interventie Sociaal Vitaal bevordert de conditie van ouderen en helpt hen (weer) sociale contacten te kunnen leggen. Om een impuls te geven aan het sociale leven van bewoners van 55+ in wooncomplexen is er Studio BRUIS. Bij Resto VanHarte is gezamenlijk eten het uitgangspunt. De groepscursus GRIP&GLANS helpt vrouwen om hun welbevinden te verbeteren en meer grip op hun leven te krijgen. De interventie Creatief Leven is gericht op jongeren en volwassenen, waarbij deelnemers op een creatieve manier aan de slag gaan om hun gevoelens van eenzaamheid te verminderen. De methodiek Join Us richt zich op jongeren die zich lange tijd en in sterke mate eenzaam voelen. Buurtcirkels en Community Support ondersteunen ten slotte mensen in een kwetsbare positie om van elkaar te leren en hun sociale netwerk te versterken.

Versterken sociale basis 
Voor het versterken van de sociale basis zijn er verschillende type interventies. In de persoonlijke sfeer kun je denken aan de hiervoor genoemde eenzaamheids- en mantelzorginterventies. Daarnaast zijn er interventies die de sociale basis in buurten en wijken versterken. Deze hebben betrekking op de gemeenschappelijke sfeer (gericht op verbindingen tussen inwoners) en de institutionele sfeer (van waaruit sociaal werkers hun werk doen). Deze interventies ondersteunen verschillende doelgroepen om mee te doen in de samenleving. Zo werkt Thuis op Straat aan een veilig speelklimaat op straten en pleinen, waar de ontwikkeling van kinderen en jongeren positief beïnvloed wordt. Futsal Chabbab richt zich op jongeren uit aandachtswijken om zichzelf te ontplooien en overlast in de buurt te voorkomen. Samen Oplopen helpt gezinnen die veel problemen tegelijk hebben om op eigen benen te (blijven) staan. Buurtcirkels en Community Support ondersteunen mensen in een kwetsbare positie om van elkaar te leren en hun sociale netwerk in de buurt te versterken. Citytrainers helpt inwoners bij het initiëren, ontwikkelen en begeleiden van sportieve en/of culturele activiteiten in hun eigen buurt of stad die aansluiten bij hun eigen behoeften. Meer Vrijwilligers in Kortere Tijd biedt een werkwijze om meer leden van (sport) verenigingen te interesseren voor vrijwilligerswerk. Talenten Samen Benutten stimuleert mensen met een beperking om ook vrijwilligerswerk te doen. Interventies als Studiekringen en Studio BRUIS richten zich op het versterken van verbindingen tussen ouderen in de wijk om samen gezond en actief te blijven. 

Zie voor meer informatie over (de definitie van) de sociale basis en een toelichting bij de drie ‘sferen’ de Movisie-publicatie Cijfers en de sociale basis.

Sociaal Werk Nederland is een GALA/SPUK-kernteam gestart om op te halen wat leden nodig hebben, goede voorbeelden te delen en om elkaar te informeren over relevante ontwikkelingen. Wil je meedenken of heb je vragen? Neem contact op met senior adviseur Jennifer Elich via e-mail of tel. (06) 1506 0736.

Lees ook: