Nieuw rapport KIS: Theorieën en aanpakken ontleed voor de aanpak van ongewenste polarisatie
Om gemeenten en sociaal professionals meer handvatten te geven voor de aanpak van (ongewenste) polarisatie langs etnische en religieuze lijnen, heeft KIS in kaart gebracht welke wetenschappelijke theorieën en praktijkaanpakken toepasbaar zijn voor preventie van en omgaan met ongewenste polarisatie. Dit heeft geresulteerd in een uitgebreid overzicht van theorieën en aanpakken, die nog niet eerder op deze wijze bij elkaar waren gebracht.
Er is een verschil tussen gewenste en ongewenste polarisatie. Soms is polarisatie niet onwenselijk om de polarisatie een reactie is op de emancipatie van minderheidsgroepen. Als zij voor zichzelf opkomen zal dat tijdelijk voor spanningen kunnen zorgen, maar uiteindelijk kan het leiden tot een nieuw maatschappelijk evenwicht. Polarisatie kan echter ook bestaande verschillen verscherpen waardoor ze tot hardnekkige tegenstellingen uitgroeien en groepen niet meer constructief met elkaar kunnen communiceren. We spreken dan van ongewenste polarisatie. Om daar wat aan te doen, moet je weten waar polarisatie vandaan komt, bij wie het speelt en welke factoren een rol spelen in het ontstaan en de ontwikkeling ervan.
Etnische en religieuze polarisatie
Spanningen en segregatie kunnen verlopen langs etnische en religieuze lijnen, maar ook tussen arm en rijk, hoog- en laagopgeleid, politieke voorkeuren of langs actuele maatschappelijke thema’s. Het onderzoek van KIS focust zich op ongewenste polarisatie langs etnische en religieuze lijnen. Met dit verkennende onderzoek willen we gemeenten en sociaal professionals (zoals handhaving, jongerenwerk, opbouwwerk) handvatten bieden voor het vroegtijdig signaleren van polarisatie, de aanpak van (ongewenste) polarisatie en om houvast te creëren in situaties waar maatschappelijke spanningen (kunnen) ontstaan.
Situaties waarin polarisatie optreedt zijn vaak complex waar meerdere groepen bij betrokken zijn, hierdoor is het belangrijk om de juiste aanpak te kiezen die bij een specifieke situatie past
In verschillende situaties andere aanpakken
Als eerste stond de vraag centraal welke theorieën en aanpakken beschikbaar zijn om met name op lokaal niveau en in de sociale sector polarisatie te voorkomen of te verminderen. In totaal hebben we er zestien geïdentificeerd, die worden genoemd in onderstaand kader. Vervolgens hebben KIS-onderzoekers Ron van Wonderen, Joline Verloove en Hanneke Felten gekeken welke theorie of praktijkaanpak in welke situatie bruikbaar is en hoe ze gecombineerd kunnen worden om polarisatie effectief tegen te gaan. Situaties waarin polarisatie optreedt zijn namelijk vaak complex waar meerdere groepen bij betrokken zijn. Door de complexiteit en diverse groepen, is het belangrijk om de juiste aanpak te kiezen die bij een specifieke situatie past.
Ongelijkwaardige groepen
Een voorbeeld: bij polarisatie zijn twee of meerdere groepen betrokken. Maar het zal geregeld voorkomen dat het niet gaat om gelijkwaardige groepen, maar om groepen die van elkaar verschillen. Deze verschillen kunnen onder meer zijn de omvang van een groep, machtspositie, inzet op emancipatie of juist behoud van een dominante positie in de samenleving. De ene groep ervaart verliesgevoelens, de andere groep heeft te maken met achterstelling en wil verandering. Het denkkader van Bart Brandsma voor polarisatie kan heel goed werken om vanuit Openbare Orde en Veiligheid en burgermeester in te zetten op de-escalatie van spanningen. Maar wat doe je aan onderliggende oorzaken voor de polarisatie zoals verliesgevoelens of ervaren discriminatie? Hiervoor kun je je laten inspireren door de theorie en handelingsperspectieven die gaan over het verminderen van verliesgevoelens en de theorie en handelingsperspectieven die gaan over intersectioneel denken en machtsverschillen verkleinen.
Toon maatschappelijk debat veranderen
Nog een voorbeeld: je wilt de toon veranderen in een gepolariseerd maatschappelijk debat. Om de juiste toon te vinden wil je weten wat ‘er leeft’ onder de groepen die bij polarisatie zijn betrokken. In het bijzonder wat er leeft bij mensen die zich niet expliciet uitspreken. Om te achterhalen wat de ‘onderstroom’ is, welke (onuitgesproken) fricties en dieperliggende kwesties er zijn, kun je dit onderzoeken door bijvoorbeeld dialoog- en gespreksmethoden te organiseren zoals Deep Democracy, Socratisch gesprek, Open Space Technology en Geweldloze Communicatie, die worden beschreven in het rapport. Met behulp van deze methoden kan wederzijds begrip en empathie tussen groepen worden bevorderd, maar kunnen ook onderhuidse spanningen en ongenoegens boven tafel worden gehaald waar je vervolgens als sociale professional of gemeenten mee aan de slag kan.
Lees hier verder op de website van KIS
