Commissie Ethiek helpt sociaal werkers bij ethische dilemma’s
Sinds 2019 heeft Registerplein een Commissie Ethiek. Peter de Koning (Registerplein) interviewde commissievoorzitter Marjon van Aalst en schreef onderstaand artikel.
Sociaal professionals hebben redelijk wat autonomie, maar dat levert soms pittige dilemma's op. In 2019 is de Commissie Ethiek opgericht door Registerplein om sociaal werkers te ondersteunen bij het maken van lastige keuzes in hun werk. De Commissie Ethiek bestaat uit vier leden, onder wie een sociaal werker, een filosoof én een ervaringsdeskundige. Dankzij die uiteenlopende achtergronden kan de Commissie Ethiek sociaal professionals ondersteunen om een goede afweging te maken bij hun keuzes. Marjon van Aalst, voorzitter van de Commissie Ethiek, legt uit hoe dit in zijn werk gaat.
Wat is een ethisch dilemma?
‘Je hebt te maken met een dilemma wanneer je als sociaal werker een afweging moet maken waarbij aan elke oplossing voor- en nadelen kleven. Bij veel casussen zien we dat er spanning is tussen het individuele belang van de cliënt en het algemene, maatschappelijke belang. Welke afweging je dan dient te maken, dat is een ethisch dilemma.’
Heb je een voorbeeld van een casus?
‘In het Vakblad Sociaal Werk stond een interessante fictieve casus. Stel: als sociaal werker sta je een man bij die als mantelzorger werkt voor zijn demente moeder. Hij rijdt dagelijks met de auto naar haar toe om haar te verzorgen. De man is echter een stevige drinker en je weet dat hij niet schroomt om met alcohol op achter het stuur te kruipen. Hoe pak je dit aan? Wanneer je de man aangeeft bij de politie tast je zijn privacy aan en schaad je de vertrouwensband. Doe je niets dan kan dit het algemeen belang schaden wanneer de man een auto-ongeluk veroorzaakt waarbij een derde persoon betrokken kan zijn.’
We hebben toch een beroepscode voor het oplossen van dergelijke dilemma's?
`De beroepscode is een set van basisregels, maar binnen die regels is er veel ruimte voor interpretatie. Sociaal werkers hebben dus veel bewegingsruimte. Dat is fijn, maar soms kan dat dus tot dilemma's leiden. Als Commissie Ethiek nemen we de verantwoordelijkheid van de zaak niet over van de sociaal werker. Ons advies is niet bindend. We brengen het krachtenveld rond de zaak in kaart. Met de komst van de Jeugdwet nam de autonomie en verantwoordelijkheid van sociaal werkers toe. Als Commissie Ethiek willen we sociaal werkers daarin ondersteunen.’
Hoe gaat dat in de praktijk?
‘Als Commissie Ethiek denken we aangedragen casussen zo goed mogelijk door. We geven geen adviezen of oplossingen. De sociaal werker kent zijn eigen casus het best en is ook degene die uiteindelijk de oplossing kiest. Maar we doen meer dan alleen spiegelen. We kijken vanuit zoveel mogelijk invalshoeken naar de zaak. Aan de hand van een ethische afweging bepaalt de sociaal werker welke handelwijze het best past bij zijn of haar eigen karakter en dat van de cliënt. Elke zaak is maatwerk. Daarom hebben we ook een ervaringsdeskundige in de Commissie. Zo willen we ook het perspectief vanuit de cliënt meenemen. De casussen hoeven trouwens niet altijd actueel te zijn. Je kunt er ook voor kiezen om een casus uit het verleden in retrospectief aan de Commissie Ethiek voor te leggen.’
De meeste sociaal werkers kunnen tijdens een intervisie deze zaken toch bespreken met collega’s? Wat is dan de meerwaarde van de Commissie Ethiek?
‘Intervisie is een goed middel, maar niet voor alle sociaal werkers. Zo zijn er eenpitters die geen collega’s hebben en voor wie intervisie dus lastiger is. Intervisie is ook een stuk minder anoniem. Binnen de Commissie Ethiek kunnen we veel discreter handelen. Er is meer privacy voor de sociaal werker.’
Hebben jullie als Commissie Ethiek last van de coronacrisis?
‘In crisissituaties moet de ethiek vaak achteraan aansluiten. Er zijn meer dringende zaken die voorrang eisen. Maar juist in crisissituaties dienen ethische dilemma’s zich aan. Een actueel ethisch dilemma is de gezondheid van zorgverleners. Laat je die desnoods onbeschermd werken? Kies je als zorgverlener voor jouw eigen gezondheid of voor die van je cliënten? Juist in crisis is het van belang je bewust te zijn van je eigen ethiek. De Commissie behandelde nu vooral zaken in retrospectief, maar voor dwingende, actuele gevallen kunnen we ook snel samenkomen.’
Hoe kun je als sociaal professional beter bewust zijn van je eigen ethiek?
‘Door je eigen normen en waarden goed te kennen. Sociaal werkers maken keuzes mede op basis van intuïtie. Intuïtie is gelaagde kennis, maar die kennis is wel impliciet. Mensen leven weliswaar naar hun waarden en normen, maar hebben die vaak niet uitgesproken of opgeschreven. Door die persoonlijke normen en waarden juist wel expliciet te maken word je je bewust van de ruimte die je hebt en kun je je persoonlijke handelen verantwoorden.’
Wat is jouw persoonlijke motivatie om zitting te nemen in de Commissie Ethiek?
‘Ik heb moderne wijsbegeerte gestudeerd met een focus op ethiek. Als filosoof wilde ik altijd al mensen ondersteunen bij het maken van belangrijke, persoonlijke afwegingen. Omdat mensen het grootste deel van hun leven besteden aan werk, koos ik ervoor te gaan werken als bedrijfsmaatschappelijk werker. De vraag welke waarden je het zwaarst laat wegen in je leven, komt altijd terug in mijn werk. Elke afweging is persoonlijk en dus altijd weer uniek. Mijn werk wordt daardoor nooit saai of voorspelbaar.’
Hoe kunnen mensen een zaak voorleggen aan de Commissie Ethiek?
‘Indienen gaat altijd via de mail. Dat kan via deze site. We nemen dan contact op met de indiener om meer informatie in te winnen. Tot nu toe komt de Commissie Ethiek eens in de drie maanden bij elkaar. Dat is voorlopig toereikend voor het aantal zaken dat we krijgen.’
- Zelf ruggenspraak vragen bij de Commissie Ethiek? Via deze website kun je een verzoek indienen.
- Lees hier meer over de leden van de Commissie Ethiek (link naar Registerplein).